ELIKADURA
ELIKADURA
Elikadura osasungarria izateko gakoak
LA NUTRICIÓN
Claves para una nutrición saludable
Elikadura onak biriketako infekzioen arriskua gutxitzen du.
Fibrosi kistikoarekin OSASUNTSU MANTENTZEKO ELIKADURA ZAINDUZ bizi behar da. Elikadura ona funtsezkoa da, horregatik, dieta orekatua, kaloria askokoa behar da. Horrek gorputza osasuntsuago mantentzen eta infekzioei aurrea hartzen laguntzen du.
Una buena nutrición disminuye el riesgo de infecciones pulmonares e influye en la función pulmonar.
MANTENERSE SALUDABLE con fibrosis quística significa el mantenimiento de un estilo de vida, que INCLUYE el CUIDADO NUTRICIONAL. Es difícil de absorber la grasa y nutrientes en la fibrosis quística.
Una buena nutrición es clave, con una dieta equilibrada, y alto de contenido en calorías y grasas.
Todo ello ayudar a mantener el cuerpo más sano y prevenir posibles la infecciones.
FK DUTEN PERTSONEN NUTRIZIO-BEHARRAK
FK duten pertsona guztiek nutrizio-egoera ona izan behar dute ahal den neurrian gaixotasunak eragindako infekzioak saihesteko.
Dieta askotarikoa eta kaloria askokoa eraman behar da.
Elikaduran hiru energia-iturri nagusi daude: Proteinak, karbohidratoak eta koipeak. Makronutriente horietako bakoitzak entzimak eta hormonak behar ditu digestioan laguntzeko, gorputzak behar bezala lan egin dezaten eta nutrizio-egoera egokia bermatzeko.
EUROPAKO JARRAIBIDEAK
BIZTANLERIA OSASUNTSUAREN ENERGIA-BEHARREN %120 ETA %150 ARTEAN.
FK duten pertsonek biztanleria osasuntsuaren energia-beharren %120tik %150era bitarteko energia har dezaten gomendatzen dute.
Estatu Batuen gomendioak. % 110 edo% 200 energia hartzea da.
Energia-irensketa pertsonalizatu egin behar da, FQ duten pertsonen nutrizio-beharrak biriketako gaixotasunaren aktibitate-maila malabsortzio-mailaren arabera zehazten baitira.
EUSKO JAURLARITZAKO OSASUN-SAILAREN PLATER OSASUNGARRIA
MAKRONUTRIENTEAK
PROTEINAK, KARBOHIDRATOAK ETA KOIPEAK DIRA ETA EGUNERO DOSI HANDIETAN HARTZEA BEHARREZKOAK DIRA
Elikaduran, hiru energia-iturri nagusi daude:
Proteinak, karbohidratoak eta koipeak. Makronutriente horietako bakoitzak entzimak eta hormonak behar ditu digestioan laguntzeko, gorputzak behar bezala funtziona dezaten eta nutrizio-egoera egokia bermatzeko.
Nutrizio-egoera neurtzeko erabiltzen den estandarra gorputz-masaren edo GMI da. Zenbaki hori zehazteko, pertsona baten gorputz-pisua kilogramotan hartzen da eta altuerarekin zatitzen da metro karratutan. Biztanleria osasuntsuan, 19KO GMI beheko muga normaltzat hartzen da; Fk duten pazienteek, berriz, gutxienez 22 emakumeentzako eta 23 gizonentzako GMI izan behar dute.
PROTEINAK
Segur aski, proteinak gure gorputzean funtzio gehien betetzen dituzten elikagaiak dira. Eginkizun nagusiak ehunak sortzea, bitaminak garraiatzea eta infekzioetatik babestea dira. Haragietan eta arrainetan aurkitzen ditugu nagusiki.
KARBOHIDRATOAK
Karbohidratoak gure gorputzaren energiarako exinbestekoak diren makronutriente batzuk dira. Gainera, gure muskuluen erregaiak dira. Pastan, arrozean, ogian, lekaleetan, barazkietan eta abarretan aurki ditzakegu.
KOIPEAK
Makronutrienteak dira eta funtsezkoak gure gorputza itotzeko. Organismoari energia emateaz gain, ezinbestekoak dira bitamina liposolubleak (A, D, E eta K) xurgatzeko, garatzeko eta hazteko. Ez dira gure dietatik kendu behar, baina osasuntsuenak hartu behar dira. Izokina, aguakatea, fruitu lehorrak, oliba-olioa, etab.
MIKRONUTRIENTEAK
EGUNERO KOPURU TXIKITAN KONTSUMITU BEHAR DIRA. BITAMINEK ETA MINERALEK OSATZEN DUTE.
BITAMINAK
Bitaminak zure gorputzari hazten laguntzeko eta infekzioen aurka borrokatzeko beharrezkoak dira. FK duten pertsonek bitaminak gehiago behar dituzte osasun orokor ona izateko.
BITAMINEI BURUZ
Bitaminak zure gorputzari hazten eta infekzioei aurre egiten laguntzeko behar dituzu. Fibrosi kistikoa dutenek bitamina gehiago behar dute orokorrean osasuntsu mantentzeko.
A bitaminak zeregin handiak ditu osasunari loturik.
zeregin nagusia hezurrak, larruazala eta hortz-haginak ongi osatzen eta ongi mantentzen laguntzea du; hartara, giza organismoan erabat ezinbestekoa
A bitamina, retinol izenaz ere ezagun, bitamina lipodisolbagarria eta zeregin nagusia hezurrak, larruazala eta hortz-haginak ongi osatzen eta ongi mantentzen laguntzea du; hartara, giza organismoan erabat ezinbestekoa
Infekzioei aurre egiten eta hestea osasuntsu mantentzen laguntzen du ere.
D bitaminak hezurrak eta hortz-haginak osatzen eta azkar mantentzen laguntzen du.
Ez bada D bitamina aski, hezurrak mehe eta hauskor bilaka daitezke. FK duten eriek hezur arazoak dituzte. Horregatik da garrantzitsu jakitea zenbat D bitamina hartu behar den egunero.
D bitamina lipodisolbagarria da eta elikagaietatik kaltzioa eta fosforoa hartzearen ardura du
Oso ohikoa da FK duten eriek D bitamina eskas izatea.
D bitaminaren eskasiaren arrazoiak:
- D bitamina aski ez hartzea
- Gutxiago bereganatzea, gutxiagotasun pankreatikoagatik
- Gibeleko hidroxilazioan asaldurak gertatzea
- D bitamina garraiatzen duen proteina eskastea
- Eguzkitan gutxiago izateagatik sintesia eskastea.
E bitamina antioxidatzaile bat da, hau da, konposatuak gorputzean oxigenoarekin konbinatzetik babesten ditu. .
E bitamina, Tocoferol ere deitua, lipodisolbagarria da eta organismoan elikagai askoren bidez sartzen da.Organismoan zeregin oso garrantzitsuak ditu, hala nola ugalkortasuna eta ehunen osaketa.
Lipodisolbagarria denez, E bitamina olio eta gantzetan urtzen da eta gantz askodun elikagaiak janez hartzen da.Lipodisolbagarriak diren bitaminak gorputzean pilatzen dira eta, hartara, ez dira egunero hartu behar.Aitzitik, gehiegi hartzea kaltegarri gerta daiteke.E bitamina gibelean eta organismoaren ehun adiposoetan pilatzen da.
K bitamina odola gatzatzen duen zereginagatik da ezagun. Hezurrak osasuntsu mantentzen laguntzen du ere.
K bitamina, fitomenadiona ere deitua, gantzetan disolbatzen diren bitaminen taldekoa da, hau da, lipodisolbagarriak diren bitaminen taldekoa.
Fitomenadiona bitaminak subdibisio natural bat du K1ean edo filokinona, organismoan barazki berdeak, gibela eta barazki olioak janez sartzen zaigu, eta K2 edo menakinona den beste bat, organismoan hestean kokaturik diren bakterioen bidez sortzen dena.
MINERALAK
Bitaminek bezala, mineralek ere hazkuntza normalarekin, funtzioarekin eta osasun ona mantentzearekin laguntzen dute.
MINERALEI BURUZ
Bitaminak bezala, mineralek ere hazkuntza normala, osasun ona eta funtzioa mantentzen laguntzen dute.
Kaltzioa funtsezko elementua da hezurrak eta hortz-haginak azkartzen eta nerbioak eta giharrak mantentzen Esnekietan eta zenbait barazki berdetan dago. Kaltzio osagarriak ere eskuragarri daude.
Burdina funtsezko elementua da, gorputzak ezin du bere kabuz sortu. Odol zeluletan, burdinak eramaten du oxigenoa biriketatik gorputz osora.
Sodio kloruroak gatz ere deituak, zeregin garrantzitsua du gorputzeko likidoen orekarako.
FK duten eriek eritasun hori ez dutenek baino gatz gehiago galtzen dutenez izerdiaren bidez, elikagai gaziagoak jan behar dituzte, batez ere eguraldi bero eta hezea denean.
Zinkak zeregin garrantzitsuak ditu egunero gorputzean, hazkuntzan eta jangaleari loturikoak.
PANKREAKO ENTZIMAK
FIBROSI KISTIKOA DUTEN IA PERTSONA GUZTIEK PANKREAKO ENTZIMAK HARTU BEHAR DITUZTE.
Pankreak ere mukositate lodia sortzen du, digestio egokirako beharrezkoak diren entzimen askapena blokeatzen duena.
Mantenugaien xurgatze txarra dela eta, fibrosi kistikoa duten pertsona gehienek pankrea-gutxiegitasuna dutelako, beharrezkoa daN (Kreon) hartunea eta otorduak gehitzea.
PANKREAKO ENTZIMAK
Pankreak ere muki lodia egiten du eta muki horrek ez du egoki digeritzeko behar diren entzimak askatzen uzten.
Fibrosi kistikoa duten gehienek zerbait jatearekin batera entzima pankreatikoak hartu behar dituzte, elikagaiak digeritu eta bereganatzen laguntzeko.
Entzimek janariak hesteetan digeritzen eta elikagaiak bereganatzen laguntzen dute eta, hartara, gorputza osasunean mantentzen.
Entzima kopuru egokia hartzea garrantzitsua da, horretarako nutrizionistari galdetu behar zaio zenbat hartu behar den zehazki.
Kapsulatan datoz, digestio entzimak dauzkaten bolatxo moduko batzuekin Bolatxoek duten estaldurak aukera ematen du perlak heste meharrean disolba daitezen.
Entzima digestiboak heste meharrean askatu eta elikagaiak digeritzen laguntzen dute . Entzimak hartu eta ordubetera edo hasten dira eragiten.
Karbohidratoak eta proteinak bereganatzen eta gantzak digeritzen laguntzen dute. (kaloriak ematen dituzten elikagaien hiru herenak).
Pizu osasuntsua lortzen eta mantentzen eta funtsezko elikagaiak, hala nola bitaminak eta mineralak, bereganatzen laguntzen dute ere.
Fibrosi kistikoa dutenen %80 edo %90ek entzima pankreatiko osagarriak hartzen dituztedesnutrizioari aurrea hartzeko eta bitamina eskasia ez izateko, bai eta hesteetako sintomak kontrolatzeko ere.
ENTZIMAKO GIDAK
Mylan laborategiak gida batzuk egin ditu Fibrosi Kistikoa duten familientzat, eta bertan azaltzen da zer diren pankreako entzimak, zergatik den garrantzitsua horiek hartzea eta nola eman behar diren behar bezala.
Paperezko gida horiez gain, bi bideo sortu dituzte informazioa errazago eta eskuragarriago egiteko, bai gurasoentzat, bai fibrosi kistikoa duten haurrentzat.
Entzima pankreatikoei buruzko gurasoentzako gida
Entzima pankreatikoei buruzko umeentzako gida
MyCyFAPP
KALKULA EZAZU PANKREA-ENTZIMEN DOSIA!
Fibrosi kistikoa duten pazienteen bizi-kalitatea hobetzen duen aplikazio mugikorra da (MyCyFAPP).
Aplikazio honen bidez, paziente bakoitzak hartu beharreko pankrea-entzimen dosi zehatza kalkula daiteke. FE osasun-ikerketako institutua buru duen ikerketari esker, entzimen dosi optimoa kalkulatzeko gai den algoritmo matematiko bat garatu ahal izan du, proiektu honetan egindako laborategiko ikerketen arabera.
Algoritmo hori aplikazio mugikor sinple batean ezarri da, eta, horri esker, pazienteek tresna zientifiko bat izan dute lehen aldiz, une bakoitzean eta denbora errealean kontsumitzen dituzten elikagaiak kontuan hartuta beren dosirik onena zein den kalkulatzeko. Ideia da MyCyFAPPk aplikazioa erabiltzen jarrai dezakeela saiakuntza klinikoa amaitu ondoren.
Aplikazioa aldi berean probatu da saiakuntza kliniko batean, Europako sei fibrosi pediatriko unitatetan.
Badirudi saiakuntza guztiak (2018) amaituta, laster onartuko dutela pazienteek. Burgos-ko Unibertsitateak 2018ko abenduaren 4an Gaixotasun Arraroen Estatuko Erreferentzia Zentroan (CREER) antolatutako “Fibrosi Kistikoko Ikerketa eta Tratamendu Berriak” jardunaldian, aplikazio horretaz hitz egin zen.
Azalpen-bideo bat Burgos Unibertsitatean!
DIABETESA
FIBROSI KISTIKOAREKIN LOTUTAKO DIABETESA
Pankreako gutxiegitasuna gero eta handiagoa denez, glukosa 10 urteko haurren %20k eta 30 urtetik beherako FK duten pazienteen %82k jasaten dute.
Denborak aurrera egin ahala, lotutako diabetesaren diagnostikoa (CFRD) berresten da.
FKarekin (CFRD) lotutako diabetesa FKren konplikaziorik ohikoena da.
Gutxiegitasun pankreatikoarekin batera gertatzen den diabetes-mota desberdina da.
CFRD, normalean, nerabezaroaren amaieran edo helduaroaren hasieran diagnostikatzen da, eta nerabeen %20ri eta 40 urtetik gorako FQ duten helduen %50i eragiten die.
GOMENDIOAK
KARBOHIDRATOAK ALE ETA BARAZKIEN IG BAXUAREKIN.
Aleak hauek dira: zekalea, artatxikia, espelta, garagarra, garagarra, ilarrak, garbantzuak, lekak, dilistak, babak, etab.
Almidoirik gabeko barazkiek zainzuriak, orburuak, aguakatea, brokolia, aza, azalorea, apioa, pepinoak, berenjenak, barazkiak, letxuga, txanpinoiak, piperrak, tomateak, okra, tipulak, espinakak, udako kalabazak, kalabazinak eta arbiak dituzte.
Elikagai horietan dauden mikronutriente antioxidatzaileen xurgapena hobetzeko, eta egunero kaloria gehiago hartzen laguntzeko, elikagai horiek oliba-olio, aguakate-olio eta abarretan salteatu edo erre.
GLUKOSA KONTROLATZEN LAGUNTZEN DUTEN BELARRAK.
Belar naturalen bidezko ordezkapena glukosa kontrolatzen laguntzeko modu bikaina da, eta, oro har, bere sukaldeko espezieetan aurki daiteke. Kontuan izan kanelarekin edo kurkumarekin kozinatzea, baita kalabaza mikatza ere, egarria eta nekea arintzen dituela frogatu baita, eta odoleko azukrea kontrolatzen eta pisua egonkortzen laguntzen duela.
Beti bezala, ziurtatu zure lehen mailako arretako medikuari jakinaraziko diozula zure ohiko dietan belar-sendabiderik jarri nahi duzun.
DHA ERREZETAK
FIBROSI KISTIKOA DHA KALIBRAZIOAREKIN DUTEN PERTSONENTZAKO ERREZETA-LIBURUA
María Garriga eta Ana Irene Alvarado dietista-nutrizionistek egindakoa
Badakigu nutrizio-egoera ona oso garrantzitsua dela FQ duten pertsonen tratamenduan, bizi-kalitatea hobetzeko, gaitasun fisikoa eta arnasa hartzeko gaitasuna handitzeko eta haurraren hazkundea eta garapena bultzatzeko aukera ematen baitu.
Aitzitik, nutrizio-egoera larriagotzeak zerikusia du arnas parametroak gutxitzearekin eta pronostiko okerragoarekin.
Errezeta multzo honen bidez, Fibrosi Kistiko honetan bereziki adierazitako errezetak prestatzen lagundu nahi da, eta paziente horien nutrizio-egoera eta bizi-kalitatea optimizatzen lagundu.
Sukaldaritzako “trikimailu eta aholku” batzuk ere eskaintzen dira, gomendatutako energia-beharrak lortzeko eta ezarritako dietari atxikimendu handiagoa izateko. DHA (azido docosahexaenoikoa) gutxitzeak, FQ duten pertsonetan ohikoa dena, biriketako hantura handitzen eta biriketako patologia larriagotzen lagun dezake.
DHA omega-3 serieko gantz-azido esentzial poli asegabea da, eta beharrezkoa da egunero DHAren ekarpen dietetikoa, zelula-mintzean behar adinako kontzentrazioak izateko.
Hori lortzeko, arrain urdin eta itsaskietan aberatsak diren dietak erabil daitezke, baita elikagai-gehigarriak ere.
Dietan DHA bidezko osagarriek gantz-azidoen profila hobetzen dute, fK-aren hantura-parametroak murrizten dituzte eta parametro klinikoak hobetzen dituzte (infekzioak murriztea, muskulu-masari eustea, etab.).
Horrez gain, Fibrosi Kistikoan gomendatutako DHA olioaren dosifikazioa duen taula bat ere badago, errezetak osatzeko eta eguneroko osagarri-gomendioetara iristeko.
DHA KALIBRAZIO-ERREZETA-LIBURUA (Epub)
DHA KALIBRAZIO-ERREZETA-LIBURUA (Pdf)
ERREZETAK HIPERKALORIKOAK
BLOG FIBROSI KISTIKOA ELIKADURA
IRADOKIZUNAK
FK DUTEN PERTSONEN ELIKADURARI BURUZKO INFORMAZIO GEHIAGO!
DIETA OSASUNTSUARI BURUZKO GOMENDIOAK
Kaloriak gehitzea ezinbestekoa denez funtzio metabolikoari eusteko, oso garrantzitsua da kaloria kopurua handitzeaz gain, makronutrienteen kalitatea eta konbinazioa lehentasun handia izatea.
Koipe ez osasungarrietan eta azukreetan oinarritutako dieta altuek, epe luzera, morbilitatea eta heriotza-tasa handitzen lagun dezakete, baita GMI egonkor mantentzen bada ere.
Dietak mantenugaietan aberatsa izan behar du, kalitate handiko karbohidratoz osatua, zuntz askokoa eta indize gluzemiko txikikoa (IG), gantz-azido esentzialekin eta gantz saturatu gutxi duten animalia-proteinekin konbinatuta.
**Nutrizioa funtsezko osagaia da eta sormen-zientzia bat, bizitza-luzerarako eta gaixotasun kronikoen erabileraren iraunkortasunerako funtsezko osagaitzat hartu behar dena.
Dieta pertsonalizatuak eta askotarikoak aukeratzea funtsezkoa eta ezinbestekoa da etengabeko osasunerako eta bizi-kalitateari eusteko.
Fibrosi kistikoari buruzko blog honetan trikimailu, aholku, plater osasungarri eta abar ugari aurkituko dituzue.
FK-ko profesionalek egindako blog bat da, eta elikadura osasungarriari buruzko ideiak, iradokizunak eta abar azaltzen ditu, baita elikadurarekin zerikusia duten era guztietako alderdiak ere.
BLOG FIBROSI KISTIKOAREN ELIKADURA
EIDER GARCÍA ALBENIZ
(elikaduran aditua – nutrizionista fq araba)
Eider Garcia de Albéniz-ko FK Euskadiren VI. Jardunaldietan 2019ko azaroaren 23an eman zuen hitzaldia utzi dizuegu. (Bideoa eta txostena power point-en daude)
Eider nutrizioan aditua da, eta Arnasa Araba eta Bizkaiko fibrosi kistikoa duten pazienteak eramaten ditu.
Oso interesgarria den txosten honetan, “Fibrosi kistikoa duten pertsonen dietari buruzko mitoak alde batera utzita“, besteak beste, FQ duten pertsonentzako dieta askotarikoa, kalitatezkoa eta berariazkoa nola eraman ikasi genuen.
